Banu KAZANÇ
Yorgunluk ya da düşük enerjili olmanın çeşitli nedenleri olabilir, yetersiz uyku, tiroid sorunları vitamin eksiklikleri gibi ama özellikle kadınlarda demir mineralinin eksik olması belki yorgunluğun en sık rastlanan nedenidir. Demir, yaşam için gerekli bir mineralidir, bize günlük yaşamımızda ihtiyaç duyduğumuz enerjiyi verir. Sağlıklı bir bağışıklık sistemi için vücuda oksijen taşınması ve kırmızı kan hücreleri üretilmesi için ve daha birçok nedenden ötürü ona ihtiyacımız olur. Eksikliğinde enerji ve verimlilik düşer ve enfeksiyonlara yakalanma riski artar. Demir eksikliğine bağlı kansızlık menstural kan kaybından dolayı, kadınlar ve genç kızların ortak sorunudur ve adet dönemlerinde kan ve demir kaybı bu döngünün normal bir parçasıdır. Yine hamilelik, lohusalık, emzirme dönemlerinde anneler demir depolarını bebekleri ile paylaşırlar. Demir eksikliğinin pek çok nedeni olur; bunların başında yetersiz ve dengesiz beslenme, doğumlar, geçirilen ameliyatlara bağlı kan kayıpları, demir emilimini azaltan ilaçların kullanılması, (antiasitler, uzun süreli aspirin tedavisi, mide ilaçları gibi), mide ülserinin yol açtığı kanamalar, hemoroit, kolon poliplerinin yol açtığı gizli kan kayıpları gibi tıbbi nedenlere de bağlı gelişebilir. Vejetaryen olup hayvansal gıda tüketmemeyi de sayabiliriz. Peki, demir eksikliğinde ne gibi şikayetlerimiz olur? Vücudunuzda yeteri kadar demir yoksa yorgunluk, halsizlik, bitkinlik depresyona yatkınlık, unutkanlık, konsantrasyon eksikliği, daha zayıf bir bellek, çarpıntı, üsüme, sık hastalanma, iştahsızlık, bulantı, soluk bir cilt, kırılan tırnaklar, dilde tahriş, dökülen saçlar, kırsalda rastlanan gıda dışı maddeleri tüketme isteği örneğin toprak yeme gibi şikayetleriniz olacaktır.
Demir, vücutta üretilmediği için besinler yoluyla yeterli miktarda alınması gereklidir. Hayvansal gıdalarda bulunan demir, bitkisel gıdalara bulunanlara oranla daha fazla ve daha kolay emilir. Kırmızı et demir için tek besin kaynağı değildir, ama en iyilerinden biridir. Bu nedenle, vejetaryenler demir eksikliği açısından yüksek risk altındadır. Besinlerle aldığımız demirin hem ve non-hem olmak üzere iki formu vardır. Bu iki formdan hem demir vücudumuz tarafından daha kolay emilir. Et, karaciğer, balık, tavuk ve deniz ürünlerinde bulunur. Öte yandan tam tahıllar, baklagiller, fasulye, mercimek, yeşil yapraklı sebzeler, lahana, pancar, patates, kurutulmuş meyveler, pekmez, şeftali, hurma, kabak, fındık ve tohum gibi bitki bazlı gıdalar ise hem-olmayan demirin baslıca kaynaklarıdır. Vücudunuzda yeterli demir yoksa kırmızı et, koyu yeşil, yapraklı sebzeler, yumurta, kuru üzüm ve diğer kurutulmuş meyveler, fındık gibi kuruyemişler ve tahılları beslenmenize ilave etmelisiniz.
Bitkisel demir emilimini sağlamak için demirinizi diğer gıdalarla eşleştirmeniz gerekir. Kırmızıbiberler, brokoli, greyfurt ve portakal gibi çoğu meyve ve sebze C vitamini içerir ve demir emilimini artıran bileşenler üretir. Demirin emiliminin iyi olması için; C vitamini içeriği yüksek besinlerle tüketmek gerekir. Ayrıca koyu yeşil, kırmızı ve turuncu meyve ve sebzeler içindeki A vitamini içeren karotenoidler de emilim arttırır. Marul, balkabağı, havuç, ananas, patates, gibi... Lahana tuşusu ve sirke gibi fermente ürünler de demir emiliminin artmasında etkili olur. Eğer demirin ilaçla takviyesi gerekirse, hekim kontrolünde alınmalıdır, çünkü çok fazla demir tehlikeli ve toksik olabilir. Kabızlık gibi yan etkileri düşünüldüğünde demiri doğal yoldan besin takviyeleri ile almak ancak basit kansızlık durumlarında yeterli olabilir. Tahıl ürünlerindeki kepeğin bir miktar demirin emilimini azalttığını vurgulamak gerekir.
