Banu KAZANÇ
Birçoğumuz, ne kadar yediğimizin, ne kadar aç olduğumuzun, yeterince yemek kavramının, hangi yemeği sevdiğimizin ve hangi yemekleri yemenin keyif verdiğinin farkında olmuyor ve yemek seçimlerinde nelerin etkili olduğunu göz ardı ediyoruz. Araştırmalar, yeterince yemenin ne olduğu kararını da daha çok mide yerine gözlerin belirlediğini söylüyor. Özellikle yiyeceklerin sunulduğu şartlar besin seçimini etkileyebiliyor. Yemek seçimine etki eden faktörleri sıralamak istersek; fizyolojik, ekonomik, sosyal, psikolojik pek çok yönünden bahsedebiliriz:
-Açlık, iştah ve tat gibi fizyolojik
-Maliyet, gelir, kullanılabilirlik gibi ekonomik
-Kültür, aile, eğitim, beceri (örneğin yemek pişirme) ve yemek örüntüleri gibi sosyal
-Ruh hali, stres ve suçluluk gibi psikolojik nedenler olarak gruplayabiliriz.
AÇLIK, İŞTAH VE TADIN FONKSİYONU
Fizyolojik ihtiyaçlarımız gıda seçiminin temel belirleyicileridir. Gıda seçiminin biyolojik yönünü aç ve tok olmamız belirler. İnsanlar hayatta kalmak için enerji ve besin maddelerine ihtiyaç duyarlar ve merkezi sinir sistemi, açlık, iştahın uyarılması ve besin alımı arasındaki dengeyi kontrol etmede rol oynar. Makro besin maddeleri yani karbonhidratlar, proteinler ve yağlar farklı doyma sinyalleri üretir. Proteinler, karbonhidratlara oranla daha uzun süre tok tutarlar. Önemli diğer bir doyma kriteri, ağızda çok çiğneme ve yavaş yavaş yeme ilişkisidir. Ne kadar çiğnerseniz, o kadar az yemek yersiniz sözünü daha önce duymuşsunuzdur, çünkü strese girmeden yavaş yemek, beyinde tokluk hissi yaratır. Besin türünün çok çiğnemeyi gerektirmesi ve hacimli olması, tokluğa ulaşmada kolaylık sağlar. Çiğneme süresi uzun olan lifli besinler tercih edebilirsiniz. Pek çok insan, uygun porsiyon boyutlarını neyin oluşturduğundan ve dolayısıyla aşırı yediğinden habersizdir. Lezzet; belirli bir yemeği yerken yaşadığınız zevkle orantılıdır. Tadı, kokusu, dokusu ve görünümü gibi faktörler, duyusal özellikleri uyarır. Tatlı ve yüksek yağlı yiyecekler çekici gelir, çoğu zaman tadını sevdiğimiz için tükettiğimizi söyleyebiliriz. Tatlıya veya acıya duyulan istek, doğuştan gelen insan özellikleri olarak kabul edilir. Kişisel algılarımızın gıda seçimimizde önemli bir etkisi vardır.
GIDA FİYATLARI VE PSİKOLOJİK FAKTÖRLER DE ETKİLİ
Fiyatlar da besin tercihlerinde rol oynar, araştırmalara göre, tüketicilerin yüzde 79'u maliyetin yiyecek ve içecek seçeneklerini etkilediğini söylüyor. Sağlıklı beslenmeyi teşvik eden politikalara önem veren ülkeler, sosyal desteği önemsiyorlar ve sağlıklı olan besinlerin tüketilmesine yönelik vergilendirmede kolaylık, devlet desteği gibi önlemler alıyorlar. Gelenek, kimi zaman da etik ve dini inançlarla bağlantılı olarak, yiyecek seçiminde ve yiyecek davranışlarında, önemli bir rol oynar. Aile öyküsü, etnik köken, din ve diğer kültürel faktörler, ritüeller, besin tercihlerini etkiler. Bununla birlikte, kültürel etkiler değişebilir. Yeni bir ülkeye taşınırken bireyler genellikle yerel kültürün belirli gıda alışkanlıklarını benimsiyorlar. Aile ve arkadaşlar da yiyecek tercihlerinin şekillenmesinde etkileyici rol oynarlar, bu beslenme değişimini sağlamada ve sürdürmede itici bir güç olur. Psikolojik faktörler, zihin ve duygular ile ilgilidir. Kişilerin yaşam tarzlarına ve yetiştirilmelerine bağlı olarak kişiden kişiye farklılık gösterir. Duygular, alışkanlıklar, değerler ve geçmiş deneyimler gibi bazı psikolojik faktörler, seçilen gıdalar üzerinde etkiye sahiptir. Stresin besin tercihi üzerindeki etkisi de önem taşır, genel olarak, bazı insanlar stres yaşadıklarında daha fazla ve daha farklı yiyecekleri tüketme eğiliminde olurlar. Bunlara ek olarak, giderek popüler hale gelen yeşil hareket, veganlık gibi akımlarda, besin seçiminde kriter olarak karşımıza çıkıyor.
